Nguyễn Tuân là cây bút tài hoa với phong cách độc đáo bậc nhất nền văn học Việt Nam thế kỷ XX. Một trong những áng văn bất hủ thể hiện rõ nét thứ văn chương uyên bác, hoa mĩ và tình yêu cái đẹp của tác giả chính là tác phẩm Người lái đò sông Đà. Không chỉ là bức tranh thiên nhiên và con người Tây Bắc, Người lái đò sông Đà chở cả tình yêu thiên nhiên, đất nước và khát vọng của người nghệ sĩ vương trên đầu bút.
Mục lục:
Tác giả
Tiểu sử
- Nguyễn Tuân (1910 – 1987), quê gốc ở Hà Nội sinh ra trong một gia đình có truyền thống Nho học, vào thời mà Hán học đã dần suy tàn.
- Nguyễn Tuân học hết bậc Thành chung thì bị đuổi do tham gia một cuộc bãi khóa phản đối một số giáo viên Pháp nói xấu người Việt Nam.
- Trong những năm tháng tuổi trẻ, Nguyễn Tuân từng bị bắt giam vì đi qua biên giới mà không có giấy phép. Sau khi được trả tự do, ông bắt đầu viết văn và làm báo. Sự nghiệp văn chương của ông cũng bén rễ từ đây.
- Kể từ Cách mạng Tháng Tám, Nguyễn Tuân nhiệt tình tham gia các phong trào cách mạng và trở thành cây bút tiêu biểu của nền văn học thời đại mới.
Sự nghiệp
- Nguyễn Tuân có một sự nghiệp văn học đồ sộ với một số tác phẩm nổi bật: Vang bóng một thời (1940), Tùy bút sông Đà (1960), Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi (1972),…
- Phong cách nghệ thuật:
Phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân gói gọn trong một chữ – “ngông”. Nhưng đó là cái “ngông” giữa trên ngòi bút uyên bác tài hoa và nhân cách cao cả. Người lái đò sông Đà chính là một trong những tác phẩm thể hiện rõ nhất cái tôi uyên bác, tài hoa của Nguyễn Tuân.
Nếu như trước cách mạng, Nguyễn Tuân cố gắng tìm kiếm cái đẹp còn vương lại trong những gì xưa cũ, cố gắng níu giữ vẻ đẹp “vang bóng một thời” thì sau cách mạng, ngòi bút Nguyễn Tuân có sự chuyển mình vô cùng mạnh mẽ. Ông tìm đến vẻ đẹp của thiên nhiên và con người thời đại mới, tìm kiếm vẻ đẹp của con người trong cuộc sống lao động và kiến thiết. Văn chương Nguyễn Tuân từ đó tươi sáng và rộn ràng hơn. Tuy nhiên, có một Nguyễn Tuân không hề thay đổi xuyên suốt các tác phẩm của mình. Đó là một con người yêu và trân trọng cái đẹp.
Tác phẩm
Hoàn cảnh ra đời
Người lái đò sông Đà được in trong tập Sông Đà (1960). Đây là thiên tùy bút xuất sắc nhất, khẳng định ngòi bút sắc sảo và phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân. Đây là thành quả sau chuyến đi thực tế của tác giả lên Tây Bắc, với mong muốn tìm được chất “vàng mười” của mảnh đất này.
Nội dung
Với Người lái đò sông Đà, Nguyễn Tuân đã khắc họa bức tranh thiên nhiên Tây Bắc vừa thơ mộng, vừa hùng vĩ, khắc nghiệt thông qua muôn vàn trạng thái của con sông Đà. Tác giả cũng khắc họa và ngợi ca tài năng, phẩm chất và tư chất nghệ sĩ của con người lao động trong thời kỳ đổi mới thông qua hình tượng người lái đò. Qua đó, ta có thể cảm nhận được tình yêu quê hương, đất nước, con người vô cùng mãnh liệt. Bằng tất cả tình yêu ấy, Nguyễn Tuân đã khám phá được chất “vàng mười” của thiên nhiên và núi rừng Tây Bắc.
Nghệ thuật
Để làm được tất cả những điều trên, nhà văn đã vận dụng kiến thức, vốn hiểu biết uyên thâm của mình vào trong tác phẩm. Đồng thời, ngòi bút Nguyễn Tuân hiện lên sắc sảo với lối so sánh độc đáo, văn chương giàu hình ảnh và những sự liên tưởng phong phú. Có thể khẳng định, nhà văn là một người có óc quan sát tuyệt vời và một trái tim bao la rộng mở. Nhà văn đã tiếp cận thiên nhiên và con người ở một góc nhìn vô cùng nghệ sĩ.
Hình tượng người lái đò
Người lái đò sông Đà mang vẻ đẹp đại diện cho lớp người lao động trong thời kỳ mới sau cách mạng tháng Tám. Trong tác phẩm, Nguyễn Tuân đã khai thác vẻ đẹp của người lái đò ở nhiều khía cạnh.
Vẻ đẹp bình dị của người dân lao động
- Cuộc đời người lái đò sinh ra đã gắn bó với dòng sông Đà. Tuổi ngoài 70 nhưng thân hình vạm vỡ như chất sừng mun, giọng nói vẫn khỏe, cặp mắt vẫn tinh tường. Có thể nói ông lái đò là con người của sông nước.
- Ông là người hiểu biết sâu rộng về dòng sông. Bởi lẽ đó, ông là một tay chèo lão luyện. “Trên dòng sông Đà, ông xuôi, ông ngược hơn một trăm lần rồi chỉnh tay giữ lái độ sáu chục lần…” trong thời gian hơn chục năm làm cái nghề đầy nguy hiểm và gian khổ này.
- Ông hiểu biết sâu rộng và rất thành thạo, thành thạo đến mức sông Đà “đối với ông lái đò ấy, như một trường thiên anh hùng ca mà ông đã thuộc đến cả cái chấm than, chấm câu và những đoạn xuống dòng.
- Người lái đò còn mang một tâm hồn vô cùng lạc quan. Sau những chuyến đò vất vả, họ vẫn bình thản ngồi thưởng thức những món ăn, họ nghĩ về hành trình đã qua như một trận thắng, không hề sợ hãi trước sự gian nan và khổ cực.
Vẻ đẹp của một người nghệ sĩ tài hoa
Người lái đò bước vào cuộc vượt thác giống như vị chỉ huy bước vào trận đánh. Phải đặt nhân vật vào trong môi trường chiến trận mới có thể bộc lộ hết phẩm chất của người lái đò:
- Vượt trùng vây thứ nhất: Đá thác hiếu chiến (“bệ vệ oai phong, hất hàm”), nước thác làm thanh viện ùa vào đòi bẻ cán chèo, đội thuyền, túm lấy thắt lưng, bóp chặt hạ bộ, ông cố nén vết thương, kẹp chặt cuống lái, tiếng chỉ huy vẫn ngắn gọn tỉnh táo.
- Vượt trùng vây thứ hai: trùng vây thứ 2 “tăng thêm cửa tử” để đánh lừa con thuyền, cửa sinh bị bố trí lệch đi, ông đò thay đổi chiến thuật, “cưỡi lên thác sông Đà, lái miết một đường chéo, rảo bơi chèo lên… sấn lên chặt đôi ra” để mở đường vào cửa sinh.
- Vượt trùng vây thứ ba: vòng 3 bên phải, bên trái đều là luồng chết, luồng sống ở giữa bọn đá hậu vệ, ông đò “phóng thẳng thuyền, chọc thủng cửa giữa.. lượn được”.
Có thể thấy. Người lái đò sông Đà là nghệ sĩ tài ba trong công việc chèo đò, vượt thác. Chất nghệ sĩ đó đại diện cho con người Tây Bắc và là chất vàng mười của nhân dân lao động.
Hình tượng sông Đà
Trên trang văn Nguyễn Tuân, sông Đà đại diện cho thiên nhiên Tây Bắc. Vẻ đẹp của sông Đà là sự kết hợp của thơ mộng, trữ tình và hùng vĩ, dữ tợn.
Sông Đà hùng vĩ, dữ dội và hung bạo
- Vách đá dựng đứng, kì vĩ: “cảnh đá bờ sông dựng vách thành… sang bờ kia”.
- Ghềnh Hát Loóng hung dữ: “nước xô đá, đá xô sóng… dễ lật ngửa bụng thuyền ra”.
- Hút nước vừa tráng lệ vừa dữ dội: “như cái giếng bê tông… ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi”.
- Thác đá: “nghe như là oán trách… cháy bùng bùng, đá thác từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông… ngỗ ngược, bệ vệ oai phong, hất hàm hiếu chiến”.
- Sông Đà bố trí thạch trận trùng trùng điệp điệp, đòi tóm lấy mọi con thuyền qua sông.
Sông Đà thơ mộng, trữ tình
- Sông Đà “”tuôn dài, tuôn dài như một áng tóc trữ tình … đốt nương xuân ”
- Sông đà đổi màu theo từng mùa một cách độc đáo: mùa xuân xanh ngọc bích, mùa thu đỏ.
- Niềm vui vô hạn của tác giả khi bất ngờ gặp sông Đà: “như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm”, “nối lại chiêm bao đứt quãng”, “như gặp lại cố nhân”.
- Sông Đà gợi cảm như một cố nhân, có vẻ đẹp như trò chơi trẻ con tinh nghịch, có vẻ đẹp Đường thi.
- Cảnh thiên nhiên thi vị, mơn mởn: trôi qua một nương ngô “nhú lá non”, con hươu thơ ngộ, “bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử”.
- Sông Đà như một “người tình nhân chưa quen biết”
- Sông Đà trữ tình như một cố nhân, một tình nhân.
Phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân trong người lái đò sông Đà
Người lái đò sông Đà là tác phẩm thể hiện thành công nhất phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân. Đó là một cái tôi “ngông”, cái tôi uyên bác tài hoa và yêu cái đẹp. Có thể nói Nguyễn Tuân là người tôn sùng cái đẹp.
Một dòng sông bình thường, dữ tợn nhưng đối với Nguyễn Tuân, đó là một dòng sông đẹp. Một con người bình thường, nhỏ bé giữa thiên nhiên những đối với Nguyễn Tuân, đó là một người nông dân tài giỏi, mưu mẹo và mang tư chất nghệ sĩ trong mình. Văn chương vốn mang những hình hài khác nhau, nhưng văn chương Nguyễn Tuân luôn được khai thác trong góc nhìn của cái đẹp.
Tác phẩm người lái đò sông Đà đã thể hiện được vốn kiến thức uyên thâm của Nguyễn Tuân, một cái tôi rất đặc biệt, rất khác người, rất “ngông”. Tác phẩm đã thỏa mãn niềm đam mê “xê dịch” của nhà văn. Đồng thời, thể hiện một tâm hồn yêu và trân trọng cái đẹp, một ngòi bút văn chương tài hoa, nghệ sĩ của tác giả.
>> Xem thêm:
Có thể thấy Người lái đò sông Đà là một tác phẩm hay, có giá trị, xứng đáng là áng văn để đời trong sự nghiệp của Nguyễn Tuân. Đi sâu mới thấy, tâm hồn của nhà văn chan chứa tình yêu thiên nhiên, đất nước, con người; ngòi bút Nguyễn Tuân không phải dùng để viết thứ văn chương tầm thường mà dùng để họa những nét bút đầy uyên bác và tài hoa